Tuir Diretor Exekutivu FONGTIL, Daniel Santos do
Carmo katak, edukasaun iha Timor Leste sei hasoru problema infraestrutura tanba
ne’e atu atinji edukasaun ideal katak edukasaun atu produz ema hodi kria
serbisu ba nia-an rasik Governu liuhusi Ministeriu Edukasaun (ME) tenke halo investimentu orsamentu ba seitor
edukasaun.
Investimentu seriu, nia dehan katak, oinsa mak programa sira ne’ebé Governu halo
tenke dezenvolve bazeia ba kontrusaun real ne’ebé ita iha no presiza halo
investimentu orsamentu jeral estadu tanba kontrusaun fasilidade sala aula, sala
laborutoriu, biblioteka sira ne’e hari iha tempu kolonial no okupasaun
Indonesia.
“Governu presija halo konstrusaun ne’ebé di’ak
no ideal katak eskola ida nia sala,sufisiente ho nia fasilidade sira, akumulativu
ba ema hotu-hotu inklui ema difisiente. Entaun
hosi sosiedsde sivil propoin atu
halo investimentu diak ba setor
edukasaun tinan-tinan alokamentu
orsamentu ba edukasaun 12% “, nia
sujere.
Tanba sa mak propoin orsamentu ne’e, nia esplika
tanba atu responde ba taxa matrikula ba estudante sira ne’ebé tinan-tinan ita
atinji 94%, rejistradu matrikula ba iha eskola primaria, pre-sekundaria no Sekundaria,
taxa matrikula aumenta entaun presija investimentu husi estadu.
Kona-ba dialoju ne’e nia esplika “dialogu ida
nee atu provoka beibeik Menisteriu Edukasaun atu labele abandona setor ida ne’e
maske ita prioridade ba seitor seluk, maibé seitor ida ne’e importante,
bainhira ita hakarak nasaun ida ne’e matenek barak, atu dezenvolve seitor sira
seluk, entaun estadu iha seriedade atu halo investimentu ba edukasaun liu husi investimentu orsamentu jeral estadu i labele abandona hanesan agora,
orsamentu 4% no 7% ne’e ita laresolve, orsamentu durante aloka
ba Ministeriu Edukasaun resolve deit
admistrasaun, salariu vensimentu operasional”.
Iha fatin hanesan, Sekretariu Nasional Rede
Edukasaun Timor Leste, Jose Monteiro dehan, tuir peskiza ne’ebé Timor Leste
Coalition For Education (TLCE) identifika katak, problema ne’ebé oras ne’e MEJD
hasoru mak problema institusional no problema jestaun orsamentu no alokasaun
orsamentu kiik.
“Solusaun mak Ministeriu Edukasaun presiza
orsamentu adisional porvolta 4.5% signifika orsamentu tenke sae minimu ba 12%
husi orsamentu jeral estadu. No orsamentu 12% ne’e tenke ba oin nafatin husi
2020”, Jose fó hanoin.
Ministeriu Edukasaun (ME), presiza iha komitmentu politiku no
sosial atu kolabora ho parte interesadu no sosiedade sivil serbisu hamutuk hodi
dudu seitor edukasaun ba oin ho di’ak.
Relasiona preokupasaun ne’e, Diretor Jeral
Ministeriu Edukasau Juventude no Desportu (MEJD), Antoninho Pires simu preokupasaun
sosiedade sivil nian no sira mós iha kontinua iha planu hodi tau atensaun ba
seitor edukasaun liuliu infraestrutura eskolar iha teritoria timor laran tomak.*
Reportajen:
Marcelina da Silva/ Tinalia Cardoso