Sunday, 25 August 2019

FONGTIL: Governu Tenke Seriu Halo Investimentu Seitor Edukasaun


(Grace Media), Dili- Forum Organizasaun Naun Governamental Timor-Leste (FONGTIL), Timor Leste Coalition For Education (TLCE), realiza dialogu hamutuk ho Ministeriu Edukasaun Juventude no Desportu (MEJD) ho tema “atu hetan solusaun no adekuadu ho konkordansia konjuta hodi resolve dezafiu aktual edukasaun Timor-Leste nian liuhusi halo diagnotiku ba infraestrutura eskolar.

Tuir Diretor Exekutivu FONGTIL, Daniel Santos do Carmo katak, edukasaun iha Timor Leste sei hasoru problema infraestrutura tanba ne’e atu atinji edukasaun ideal katak edukasaun atu produz ema hodi kria serbisu ba nia-an rasik Governu liuhusi Ministeriu Edukasaun (ME) tenke halo investimentu orsamentu ba seitor edukasaun.
  
“Desafiu edukasaun atu  atinji edukasaun ideal ho hanoin ida katak autode empregu katak, atu eduka ema kria serbisu ba nia an rasik ba dala uluk sira (Governu) presiza halo investimentu ne’ebé seriu ba seitor edukasuan”, dehan Diretor ba jornalista sira iha Otel Timor foin lalais ne’e.
 
Investimentu seriu, nia dehan katak,  oinsa mak programa sira ne’ebé Governu halo tenke dezenvolve bazeia ba kontrusaun real ne’ebé ita iha no presiza halo investimentu orsamentu jeral estadu tanba kontrusaun fasilidade sala aula, sala laborutoriu, biblioteka sira ne’e hari iha tempu kolonial no okupasaun Indonesia.

“Governu presija halo konstrusaun ne’ebé di’ak no ideal katak eskola ida nia sala,sufisiente ho nia fasilidade sira, akumulativu ba ema hotu-hotu inklui ema difisiente. Entaun  hosi sosiedsde sivil propoin  atu halo investimentu  diak ba setor edukasaun tinan-tinan  alokamentu orsamentu   ba edukasaun 12% “, nia sujere.

Tanba sa mak propoin orsamentu ne’e, nia esplika tanba atu responde ba taxa matrikula ba estudante sira ne’ebé tinan-tinan ita atinji 94%, rejistradu matrikula ba iha eskola primaria, pre-sekundaria no Sekundaria, taxa matrikula aumenta entaun presija investimentu husi estadu.

Kona-ba dialoju ne’e nia esplika “dialogu ida nee atu provoka beibeik Menisteriu Edukasaun atu labele abandona setor ida ne’e maske ita prioridade ba seitor seluk, maibé seitor ida ne’e importante, bainhira ita hakarak nasaun ida ne’e matenek barak, atu dezenvolve seitor sira seluk, entaun estadu iha seriedade atu halo investimentu ba edukasaun  liu husi investimentu orsamentu jeral  estadu i labele abandona hanesan agora, orsamentu 4%  no 7%  ne’e ita laresolve, orsamentu durante aloka ba Ministeriu Edukasaun resolve deit  admistrasaun, salariu vensimentu operasional”.

Iha fatin hanesan, Sekretariu Nasional Rede Edukasaun Timor Leste, Jose Monteiro dehan, tuir peskiza ne’ebé Timor Leste Coalition For Education (TLCE) identifika katak, problema ne’ebé oras ne’e MEJD hasoru mak problema institusional no problema jestaun orsamentu no alokasaun orsamentu kiik.
 
“Solusaun mak Ministeriu Edukasaun presiza orsamentu adisional porvolta 4.5% signifika orsamentu tenke sae minimu ba 12% husi orsamentu jeral estadu. No orsamentu 12% ne’e tenke ba oin nafatin husi 2020”, Jose fó hanoin.

Ministeriu Edukasaun (ME), presiza iha komitmentu politiku no sosial atu kolabora ho parte interesadu no sosiedade sivil serbisu hamutuk hodi dudu seitor edukasaun ba oin ho di’ak.

Relasiona preokupasaun ne’e, Diretor Jeral Ministeriu Edukasau Juventude no Desportu (MEJD), Antoninho Pires simu preokupasaun sosiedade sivil nian no sira mós iha kontinua iha planu hodi tau atensaun ba seitor edukasaun liuliu infraestrutura eskolar iha teritoria timor laran tomak.*


Reportajen: Marcelina da Silva/ Tinalia Cardoso